In 2003 werd de Vlaamse energiemarkt vrijgemaakt. In 2007 waren de gas- en elektriciteitsmarkt in Wallonië en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan de beurt. Concreet betekent dit dat elke consument een contract kan afsluiten bij de elektriciteits- en gasleverancier van zijn keuze. Maar ondanks de voordelen die ze biedt voor consumenten, heeft de vrijmaking van de energiemarkt het systeem ook gevoelig complexer gemaakt. Het aantal spelers is namelijk sterk gestegen. In dit artikel leggen we uit hoe de markt er voor de liberalisering uitzag en welke praktische voordelen de vrijmaking voor de consument inhoudt.
Voor de vrijmaking: monopolies
Voor de vrijmaking was de Belgische energiemarkt in handen van ENGIE en Luminus. Zij hielden zich bezig met de productie, de levering en het transport. De gemeentelijke overheden namen de distributie voor hun rekening.
De gasmarkt werd dan weer gedomineerd door Distrigas. De onderneming kocht gas aan, stockeerde het en organiseerde het transport. De intercommunales zorgden ook voor de distributie. Er was dus een monopolie op het gebied van de distributie, maar ook voor de levering en het transport.
Door de energiemarkt vrij te maken heeft Europa die monopoliesituaties een halt toegeroepen, en dat met twee doelstellingen in het achterhoofd: de energieprijzen laten zakken en de servicekwaliteit voor consumenten verbeteren.
Een markt in volle evolutie met nieuwe regels
De vrijmaking is er niet van de ene dag op de andere gekomen. Ze werd doorgevoerd in verschillende fasen. Diverse Europese richtlijnen hebben elkaar opgevolgd om een gezonde basis te leggen voor de totale vrijmaking van de markt. Die richtlijnen hadden als doel om niet-discriminerende regels uit te werken die tegelijk de rechten van de consument respecteerden.
Die wetgeving heeft het mogelijk gemaakt om de organisatie en werking van de elektriciteits- en aardgassector vast te leggen. Dat bevorderde dan weer de reglementering van het transport en de levering van energie en de toegang tot de nationale markt. Het spreekt voor zich dat niet iedereen leverancier of distributeur kan worden. Er moeten namelijk op voorhand vergunningen worden aangevraagd om actief te worden in een segment van de energiemarkt.
Toch heeft de liberalisering van de energiemarkt als doel om het aantal spelers op te drijven en zo een prijsdaling uit te lokken. Dat maakt dat de markt een stuk complexer is geworden, in die mate zelfs dat ze voor consumenten nog maar moeilijk te vatten is.
Spelers ontstaan door de vrijmaking van de elektriciteits- en gasmarkt
De ondernemingen die op verschillende niveaus aanwezig zijn, hebben hun activiteiten moeten scheiden om concurrentievervalsing uit te sluiten. Bepaalde verantwoordelijkheden moesten dus aan nieuwe spelers worden toegewezen. Daardoor is het aantal spelers sterk toegenomen en werd de markt heel wat complexer. Op de onderstaande afbeelding zie je welk proces de energielevering volgt.
In de eerste plaats zien we de producenten en leveranciers van elektriciteit en gas. Deze activiteiten werden bij de vrijmaking van de energiemarkt opengesteld voor concurrentie. Daardoor ontstonden er nieuwe ondernemingen, zoals Mega. Zij versturen hun energie naar de transportnetwerkbeheerders (TNB).
Die beheerders verzekeren de beveiliging van de elektriciteits- en gastoevoer om het evenwicht op het netwerk te behouden. Deze rol is momenteel in handen van Elia (elektriciteit) en Fluxys (gas). Beide organisaties hebben dus als taak om de distributienetwerkbeheerders (DNB) van energie te voorzien. Die laatste distribueren de energie op hun beurt naar de eindgebruikers. Wanneer die gebruiker een industriële klant is, wordt hij rechtstreeks bevoorraad door de TNB zonder dat er een DNB aan te pas komt. De distributienetwerkbeheerders zijn intercommunales, met andere woorden entiteiten van de gemeentelijke overheid.
Wanneer we het over de liberalisering hebben, heeft dit in de eerste plaats betrekking op de levering. Dat is namelijk het enige deel van het proces dat vandaag de dag aan concurrentie onderhevig mag zijn. De TNB’s en DNB’s behouden van hun kant een monopoliestatus.
Voordelen van de vrijmaking voor consumenten
Door de vrijmaking van de markt – en met name de levering – van elektriciteit en gas is het aantal leveranciers en aanbiedingen exponentieel gestegen. Ondanks een soms ontwrichtende complexiteit, geniet de consument vandaag de dag meer keuzemogelijkheden dan voor de herstructurering van de sector. Dat is positief omdat jij zelf kiest aan welke criteria je het meest belang hecht: prijs, groene elektriciteit, Greenpeace-klassement… Daartoe verdient het aanbeveling om een gecertificeerde prijsvergelijker te gebruiken of deel te nemen aan een groepsaankoop om het meest voordelige aanbod te vinden.
Om particuliere klanten aan te zetten om van leverancier te veranderen en om zeker te zijn dat hij van een competitief tarief geniet, werden de verbrekingsvergoedingen in 2012 afgeschaft. Bovendien hoeft de klant geen opzeggingsbrief meer te sturen want doorgaans is het de nieuwe leverancier die zich ontfermt over de administratieve rompslomp met de oude leverancier.
Ben je van plan om van leverancier te veranderen? Neem dan deel aan een groepsaankoop en geniet van exclusieve promoties!
Niet alleen maar goed nieuws
De vrijmaking van de energiemarkt is intussen bijna 20 jaar geleden. Genoeg tijd om de gevolgen ervan op de energiemarkt en jouw factuur in te schatten dus!
In een persbericht uit 2018 heeft de VREG het over ‘duidelijke evoluties‘. Het aantal energieleveranciers verdubbelde en het marktaandeel van de kleine leveranciers vergrootte. Ongeveer 1 op 5 gezinnen en bedrijven veranderden in 2017 van leverancier. Daarnaast looft de VREG de decentrale en hernieuwbare productie van elektriciteit, de opkomst van groepsaankopen en de verbeterde service van de energieleveranciers. En dat allemaal dankzij de vrijmaking van de energiemarkt – uitstekend nieuws dus!
Toch beschouwt niet iedereen de vrijmaking van de energiemarkt als een groot succes. De socialistische vakbond ABVV is bijvoorbeeld stellig van mening: de vrijmaking van de energiemarkt heeft gefaald. De gemiddelde totaalprijs van elektriciteit steeg tussen 2007 en 2018 met ongeveer 31%. “Na twaalf jaar vrijgemaakte energiemarkt heeft de verbruiker wel meer keuze tussen verschillende energieleveranciers. Als de betaalbaarheid er echter niet beter op wordt, kan je je afvragen wat deze liberalisering de gemiddelde Belg heeft opgeleverd.“, aldus de ABVV in haar maandblad van februari 2020.
Besluit
De vrijmaking van de energiemarkt heeft de Belgisch consument een aantal voordelen gebracht. Hij heeft bijvoorbeeld keuze uit meer leveranciers, kan genieten van een betere service en heeft meer invloed op het type stroom en gas dat hij wil verbruiken.
Helaas is het geen uitsluitend positief verhaal. De stroom- en gasmarkt is niet alleen een pak complexer, Belgen gaan ook gebukt onder een steeds hogere energiefactuur. Gelukkig is het mogelijk aan die prijsstijging gedeeltelijk te ontsnappen, met name door de beschikbare contracten regelmatig te vergelijken en op tijd van leverancier te veranderen.
Loop je een beetje verloren tussen alle beschikbare aanbiedingen? Weet dan dat er erg eenvoudige en snelle oplossingen bestaan om toch een besparing te genieten. Wanneer je deelneemt aan een groepsaankoop, plaatsen diverse energie-experts de verschillende leveranciers tegenover elkaar, vergelijken de prijzen en zoeken er voor jou het beste aanbod uit. Elk jaar verandert ongeveer 1 op 5 Vlaamse huishoudens van leverancier – twijfel dus niet en zet de stap!
